Γκουρτζίεφ "΄Ανθρωπος και πράξη "

   (Απόσπασμα απο το βιβλίο  "Ο Γκουρτζίεφ μιλά στους μαθητές του" )  




     Ο άνθρωπος είναι ένα ον που μπορεί να "πράξει". Να πράξει σημαίνει, να πράξει συνειδητά και σύμφωνα με τη θέλησή του. Και πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δεν μπορούμε να βρούμε πιο ολοκληρωμένο ορισμό για τον άνθρωπο.

      Χωρίς καμμιά υπερβολή μπορούμε να πούμε , ότι όλες οι διαφορές που μας εντυπωσιάζουν ανάμεσα στους ανθρώπους ,μπορούν να αναχθούν στις διαφορές συνειδητότητας των πράξεων τους. Οι άνθρωποι μας φαίνονται τόσο διαφορετικοί ακριβώς επειδή οι πράξεις μερικών απ'αυτούς είναι κατά τη γνώμη μας βαθιά συνειδητές, ενώ οι πράξεις άλλων είναι τόσο ασυνείδητες , πιο ασυνείδητες και απο μιας πέτρας, η οποία αντιδρά τουλάχιστον σωστά στα εξωτερικά φαινόμενα. Το πρόβλημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι ένας και ο αυτός άνθρωπος εκδηλώνει παράλληλα με αυτό που εμφανίζεται σε μας σαν πλήρως συνειδητές πράξεις θελήσεως, άλλες, τελείως ασυνείδητες, μηχανικές αντιδράσεις ζώου. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο άνθρωπος εμφανίζεται σαν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ον.

       Ο άνθρωπος είναι αυτός που μπορεί να "πράξει" , αλλά ανάμεσα στους συνηθισμένους ανθρώπους , καθώς επίσης και ανάμεσα σε κείνους που θεωρούνται ασυνήθιστοι, δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να "πράξει."  Στην περίπτωση τους οτιδήποτε, απ'την αρχή ως το τέλος, "συμβαίνει" δεν μπορύν να "πράξουν" τίποτα.

      Στην προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή, στην πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία , όλα "συμβαίνουν", απο την αρχή ως το τέλος, κανένας δεν μπορεί να "πράξει" οτιδήποτε. Αν δυο πρόσωπα, αρχίζοντας μια συζήτηση για τον άνθρωπο συμφωνούν να τον ονομάσουν ον ικανό για δράση, για "πράξη" θα καταλαβαίνουν πάντα ο ένας τον άλλο. Για να πράξει κανείς είναι απαραίτητος ένας πολύ ψηλός βαθμός της γνώσης του είναι. Οι συνηθισμένοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει "πράξη" γιατί στην περίπτωση τους και σε οτιδήποτε γύρω τους, όλα "συμβαίνουν" και όλα, πάντα, έχουν "συμβεί". Εντούτοις ο άνθρωπος μπορεί να "πράξει".

        Ένας άνθρωπος που κοιμάται δεν μπορεί να "πράξει". Σ' αυτόν, τα πάντα συμβαίνουν στον ύπνο.
Εδώ δεν εννοούμε τον ύπνο με την κυριολεξία του οργανικού μας ύπνου, αλλά με την έννοια μια καταστάσης συνειρμικής ύπαρξης. Πρώτα απ' όλα πρέπει να ξυπνήσει. Έχοντας ξυπνήσει, θα δει ότι όπως είναι δεν μπορεί να "πράξει". Θα πρέπει να πεθάνει θεληματικά. Όταν πεθάνει μπορεί να γεννηθεί. Αλλά το ον που μόλις γεννήθηκε πρέπει να μεγαλώσει και να μάθει. Όταν μεγαλώσει τότε θα "πράξει".

       Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος είναι ανίκανος και για την παραμικρή ανεξάρτητη η αυθόρμητη πράξη. Ο άνθρωπος στο σύνολό του δεν είναι άλλο παρά το αποτέλεσμα εξωτερικών επιδράσεων. Ο άνθρωπος είναι μια διαδικασία , ένας σταθμός που διαβιβάζει δυνάμεις. Ας φανταστούμε έναν άνθρωπο αποστερημένο εκ γενετής απο όλες τις εντυπώσεις και που κάποιο θαύμα του διαφύλαξε τη ζωή, ένας τέτοιος άνθρωπος , θα ήταν ανίκανος για την παραμικρή πράξη ή κίνηση. Στην πραγματικότητα δε θα μπορούσε και να ζήσει, μια και δε θα μπορούσε ούτε να αναπνεύσει , ούτε να τραφεί. Η ζωή είναι μια πολύπλοκη σειρά ενεργειών , αναπνοή, τροφή, ανταλλαγή, υλικών, ανάπτυξη κυττάρων και ιστών, ανακλαστικά, νευρικές παρορμήσεις και ούτω καθ'εξής. ΄Ενας άνθρωπος που του έλειψαν οι εξωτερικές εντυπώσεις, δε θα μπορούσε να παρουσιάσει αυτές τις εκδηλώσεις, αυτές τις πράξεις, που συνήθως αποδίδονται στη θέληση και στη συνειδητότητα.

       Έτσι, απο τη θετικιστική άποψη, ο άνθρωπος διαφέρει απο τα ζώα μόνο λόγω της μεγαλύτερης πολυπλοκότητας των αντιδράσεών του στις εξωτερικές εντυπώσεις και του μεγαλύτερου διαστήματος ανάμεσα στις εντυπώσεις και τις αντιδράσεις. Και οι δυο όμως και ο άνθρωπος και τα ζώα , δεν έχουν ανεξάρτητη δράση που να έχει πηγάσει απο μέσα τους. Αυτό μάλιστα που ονομάζεται θέληση στον άνθρωπο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η συνισταμένη των επιθυμιών του.

       Αυτή είνα μια καθαρά θετικιστική άποψη. Αλλά πολύ λίγοι άνθρωποι πρεσβεύουν αυτήν την άποψη με ειλικρίνια και σταθερότητα. Οι περισσότεροι, ενώ διαβεβαιώνουν τους εαυτούς τους και τους άλλους ότι διατηρούν σταθερά επιστημονική θετικιστική άποψη του κόσμου, διακατέχονται στην πραγματικότητα από ένα κράμα θεωριών, δηλαδή, αναγνωρίζουν τη θετικιστική άποψη των πραγμάτων ως ένα σημείο, μέχρις ότου αρχίσει να είναι πολύ αυστηρή και να προσφέρει πολύ λίγη παρηγοριά. Ενώ απο τη μια μεριά αναγνωρίζουν ότι όλες οι φυσικές και ψυχικές διεργασίες στον άνθρωπο είναι ανακλαστικού χαρακτήρα , την ίδια στιγμή, παραδέχονται κάποια ανεξάρτητη συνειδητότητα, κάποια πνευματική αρχή και ελεύθερη θέληση.

        Θέληση σύμφωνα με αυτήν την άποψη, είναι ένας κάποιος συνδυασμός , που έχει την προέλευσή του σε ορισμένες ειδικά ανεπτυγμένες ιδιότητες , οι οποίες ενυπάρχουν σε έναν άνθρωπο που είναι ικανός να πράξει. Η θέληση είναι σημάδι μιας οντότητας πολύ υψηλής υπαρξιακής τάξης σε σύγκριση με την οντότητα ενός συνηθισμένου ανθρώπου.

       Μόνο αυτοί που διαθέτουν τέτοια οντότητα μπορούν να πράξουν. Όλοι οι άλλοι άνθρωποι είναι απλώς αυτόματα, που ενεργοποιούνται με εξωτερικές δυνάμεις όπως οι μηχανές ή τα κουρδιστά παιχνίδια, που κινούνται τόσο όσο διαρκεί το ξετύλιγμα του ελατηρίου τους, και που είναι ανικανα να προσθέσουν οτιδήποτε στη δύναμή του.

      Ο άνθρωπος , έτσι όπως τον ξέρουμε , είναι μια μηχανή. Αυτή την ιδέα της μηχανικότητας του ανθρώπου πρέπει κανείς να την παρουσιάζει σωστά στον εαυτό του και να την καταλάβει καλά, για να δει τη σημασία της και όλες τις συνέπειες και τα αποτελέσματα που προκύπτουν απο αυτή.